Wróćmy do Polski. Czy polski patriota to katolik? A co z protestantami czy muzułmanami oddającymi życie za Ojczyznę czy choćby „tylko” angażującymi się w lokalne wspólnoty, płacącymi podatki, odbywającymi służbę wojskową czy inną służbę publiczną? Czy dbającymi o język ojczysty (znaczy polski)… W Powstaniu Warszawskim walczył przecież nawet oddział rodzimowierców czyli czcicieli Świętowida i Peruna. To nie byli patrioci? A ateiści? A członkowie Związku Patriotów Polskich, przecież patrioci już w nazwie? A margrabia Wielopolski? Czy żołnierze ZWZ, AK, WIN i innych organizacji po wojnie prześladowani i mordowani wówczas nie byli patriotami, a teraz są? Czyli zawsze byli? Co się więc zmieniło? Czy bycie lub nie patriotą jest względne? Od czego zależy? Czy to znaczy, że patriotyzm zależy od okoliczności w której jest oceniany? Przez kogo?
A dziś? Czy ten, kto wyjeżdża za granicę do pracy to nie jest patriotą? To zdrajca? A polski lotnik RAF, który został w Wielkiej Brytanii, który po II Wojnie do Polski nie wrócił? Czy patriota to ten, kto płaci podatki, pracuje za minimalną, głodową stawkę trzech złotych za godzinę czy nawet jedenastu bo w Warszawie? Czy ten kto wychodzi na ulicę, by „rzucać kamieniami w rząd” demolując po drodze prywatne samochody i sklepiki innych ludzi? Czy ten kto staje (w policyjnym mundurze) murem wokół pomnika czy willi jakiegoś polityka? A może kobieta w Marszu Kobiet? Albo ten kto bije wrogiego przecież narodowi polskiemu, niemal z definicji, „żyda”? Czy może kibic piłkarski zachowujący się tak czy inaczej na stadionie i poza nim? Czy kupowanie w czeskim albo francuskim sklepie przekreśla patriotyzm? I co to jest patriotyzm lokalny?
Słowo patriotyzm pochodzi od greckiego słowa patria i łacińskiego słowa patriae oznaczającego pierwotnie ludzi – grupę osób połączonych więzami krwi, czyli mających wspólnych przodków, wspólnych „ojców”, a więc wspólną ojcowiznę, ojczyznę. Ale czy wiemy co to jest ojczyzna? Czy raczej Ojczyzna? Zatem patriotyzm wiąże się ściśle z narodem (Narodem). Jednak czym jest naród?
W roku 2008 CEBOS (Raport CEBOS http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2008/K_167_08.PDF) przeprowadziło badania na temat rozumienia patriotyzmu przez Polaków. W raporcie z badań stwierdzono:
Historia Polski wytworzyła dość specyficzną tradycję rozumienia i odczuwania patriotyzmu. W dużej mierze jego znaczenie było zależne od istnienia pewnego, zazwyczaj negatywnego, punktu odniesienia, takiego jak na przykład wojna, utrata niepodległości lub wolności. Można ogólnie powiedzieć, że postawę patriotyczną kształtowała przede wszystkim świadomość braku bądź też potencjalnej straty.
Wszyscy respondenci w ten czy inny sposób wiązali patriotyzm z narodem i krajem, zatem można przyjąć, że jakkolwiek Polacy go rozumieją, to w definicji powinny znaleźć się odniesienia do kraju i narodu właśnie. Znamienne, że niemal nikomu patriotyzm nie kojarzył się z demokracją, wolnością słowa, prawami obywatelskimi. A jedynie 3% wiązało go z np. udziałem w wyborach, ale 68% z działalnością na rzecz wspólnoty lokalnej i płaceniem podatków. I tylko 1% wiązał go z religią (sic!), ale niemal połowa z wartościami religijnymi. 70% z kibicowaniem polskim zawodnikom. Jednocześnie niewielki tylko odsetek osób deklarował brak zainteresowania patriotyzmem lub wiązał z nim negatywne odczucia.
Jest więc dla nas ważny. Większość osób rozumie go jako szacunek dla symboli i coś co należy przekazywać (dzieciom, innym dorosłym) w tak czy inaczej rozumianym procesie edukacji.
Ogólnie rzecz biorąc, młodsi badani relatywnie rzadziej utożsamiają patriotyzm z przekazywaniem wartości religijnych, szacunkiem do prawa, rzetelnością zawodową, a także aktywnością lokalną. Kojarzenie patriotyzmu z płaceniem podatków albo z działalnością publiczną jest stosunkowo mniej powszechne wśród osób mających nie więcej niż 44 lata niż wśród starszych badanych. Jeśli chodzi o rozumienie patriotyzmu jako procesu przekazywania wartości narodowych, in plus wyróżniają się starsze pokolenia (45–64 lata). Odbywanie służby wojskowej jako cechę patriotyzmu relatywnie częściej postrzegają najstarsi respondenci.
Spójrzmy teraz co o patriotyzmie mówią inni:
[Patriotyzm to] szacunek i umiłowanie ojczyzny, gotowość do poświęcenia się dla niej i narodu, stawianie dobra własnego kraju ponad interesy partykularne bądź osobiste. Poczucie silnej więzi emocjonalnej i społecznej z narodem, jego kulturą i tradycją. Patriotyzm to postawa wyrażająca się w wypełnianiu podstawowych konstytucyjnych obowiązków obywatelskich, takich jak służba wojskowa i obrona ojczyzny, wierność dla kraju, troska o wspólne dobro i dbałość o stan środowiska naturalnego, przestrzeganie prawa, gotowość do ponoszenia wszelkich ciężarów i świadczeń, w tym też płacenia podatków. Patriotyzm łączy się z szacunkiem dla innych narodów. Rozróżnia się patriotyzm lokalny – miłość do stron rodzinnych, do miejsca urodzenia i wychowania, miejsca zamieszkania, oraz patriotyzm regionalny – przywiązanie do krainy, dzielnicy kraju. Wynaturzeniem patriotyzmu jest szowinizm (Smolski R., Smolski M., Stadtmüller E.H. „Słownik Encyklopedyczny Edukacja Obywatelska”).
Muzeum Historii Polski organizuje konkurs „Patriotyzm Jutra”, ponieważ:
Patriotyzm to działanie, inicjatywa i pomysłowość! "Patriotyzm Jutra" to program Muzeum Historii Polski realizowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego stawiający na inicjatywy propagujące historię w nowoczesnych formach, kreujący postawy patriotyczne i obywatelskie. Szukamy świeżych treści i atrakcyjnych form, by pokazać radosną i współczesną twarz patriotyzmu.
Czy to znaczy, że patriotycznie jest zaniedbywać siebie i rodzinę byle „dla ojczyzny”? A depresja to przejaw narodowej zdrady? Jednocześnie z raportu CEBOS wynika, że Polacy raczej wiążą patriotyzm z symbolami (flaga, godło, walka o niepodległość w ujęciu historycznym) niż z konkretnymi działaniami (np. na rzecz wspólnoty lokalnej).