Patriotą się nie bywa, patriotą się jest (albo nie) cały rok, nie tylko przy okazji kolejnych rocznic. Patriotyzm nie może być wymówką, pretekstem itd. To deklaracja, a nie ocena. Suma tego jacy jesteśmy (lub nie) w stosunku do szeroko rozumianej Ojczyzny.
Pamiętać trzeba, że tak jak nie ma stałego katalogu postaw czy zachowań patriotycznych, tak przedstawione tutaj cechy patriotyzmu opisują go, nie definiują. Nie ma też żadnej skali, według której spełnienie konkretnej części, iluś procent „wymogów” czynie z kogoś patriotę. Patriotyzm to szacunek, to nadzieja i – jeśli mielibyśmy wszystko sprowadzić do jednego tylko słowa – to po prostu miłość. Powtarzać z uporem wielkie słowa warto, powtarzać je z uporem należy (z Herberta).
Na konferencję zaprosiłem także historyka hm prof. Grzegorza Nowika. Ponieważ nie mógł być obecny osobiście przekazał nam swoje wystąpienie na filmie. Przestrzegał przed patologią nazywania siebie samego patriotą podając przykład targowiczan, Związku Patriotów Polskich, który był bolszewicką agenturą i, będącego połączeniem komunizmu z nacjonalizmem, Zjednoczenia Patriotycznego „Grunwald”. Mówił także o obecnym w mediach błędnym stopniowaniu określenia „patriota” (ktoś jest wielkim patriotą). Słowa jak bohater czy patriota nie stopniują się. Słowo patriota ma tak wielki potencjał, że nie ma potrzeby dodawać do niego przymiotników. Patriotyzm to wszystko co odziedziczyliśmy i co przekażemy. Słowo to odnosi się do dziedzictwa, ale przed wszystkim do państwa. Jednak historia Polski potoczyła się tak, że termin ten przejął część znaczenia, wartości terminu nacjonalizm pochodzącego od słowa natio (naród). Nasz patriotyzm, narodu przez długie lata uciskanego, pogardzanego i zniewolonego nabrał znaczenia narodowego i wyrażał się głównie w sposób orężny. Dla, na przykład, Brytyjczyków patriotyzm wiązał się z budową i umacnianiem imperium. Dla nas – z walką o Ojczyznę. Ale nasz patriotyzm, który doprowadził do odzyskania niepodległości w 1918 roku nie kończył się na walce zbrojnej. Była tam działalność oświatowa, praca organiczna, działalność dyplomatyczna i dziesiątki innych metod. Od tego czasu patriotyzm przestał koncentrować się na walce o własne państwo, a zaczął na budowie i umacnianiu Ojczyzny. Połączono romantyczną tradycję walki z pozytywistyczną pracy i budowania podstaw życia narodowego tworząc nowe pojęcie heroizmu pracy.
Dzisiaj patriotyzm – kontynuował dh Grzegorz – to nasz stosunek do zbiorowości tak lokalnej jak i ogólnopaństwowej, do obowiązków obywatelskich, płacenia podatków, szacunku dla policji, budowania dobrze zorganizowanego państwa prawa. Ale także podejmowanie odpowiedzialności za to, co dzieje się wokół nas – za drużynę, szkołę, miejsce zamieszkania, pracy. By gonić i nadrabiać zaległości, które mamy z czasów zaborów i okresu PRL, który nas cofnął kulturowo w stosunku do innych państw. By Polska znalazła się w gronie państw o najwyższym stopniu rozwoju cywilizacyjnego. By w Polsce żyło się dobrze, by każdy mógł znaleźć tu swoje miejsce, coś z czym się będzie utożsamiał. Co przekaże swoim dzieciom i wnukom. Coś co po nas zostanie. Jest to już zatem patriotyzm obywatelski, nie żołnierski. Patriotyzm współczesny, nowoczesny nie powinien mieć charakteru emocjonalnego, uczuciowego – powinien być jak najbardziej racjonalny. A więc nie tylko wzruszenie na dźwięk Mazurka Dąbrowskiego, ale służba Rzeczpospolitej.
Nie jestem pewien czy do końca zgadzam się dh Grzegorzem w kwestii nazywania/nie nazywania siebie patriotą. Chyba nie ma w tym niczego niewłaściwego o ile jest to deklaracja czynów, a nie wartościowanie – bo oto jestem lepszy niż on bo ja jestem patriotą a on nie. Raczej - jestem patriotą, a więc możesz oczekiwać po mnie konkretnych zachowań, wartości, samodoskonalenia, wysokich standardów. W tym rozumieniu harcerstwo stanowczo jest patriotyczne.